Μεσοπρόθεσμα είμαστε χρεοκοπημένοι

Η διακηρυγμένη πρόθεση του μεσοπρόθεσμου προγράμματος που κατατέθηκε πρόσφατα στη βουλή είναι η γρήγορη μείωση του ελλείμματος αλλά και η ενίσχυση της αξιοπιστίας της δημοσιονομικής πολιτικής. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει η αιτιολογική έκθεση, σκοπός ενός πενταετούς οικονομικού προγράμματος είναι να δεσμεύει τους προϋπολογισμούς κάθε έτους μη επιτρέποντας τις συγκυριακές αποκλίσεις από τους στόχους. Το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα ευελπιστεί να δημιουργήσει θετικές προσδοκίες στις «αγορές» προβλέποντας μια εντυπωσιακή βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης. Οι προβλέψεις, όπως εμφανίζονται στο σχέδιο νόμου, έχουν ως εξής:

ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ, %ΑΕΠ
	2011	2012	2013	2014	2015
ΧΩΡΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ	-10,4%	-12,0%	-13,1%	-13,8%	-14,4%
ΜΕ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ	-7,4%	-5,9%	-4,4%	-2,5%	-1,1%

Η μείωση αυτή του ελλείμματος θα υλοποιηθεί μέσα από μια σειρά δημοσιονομικών παρεμβάσεων που ανέρχονται στην ονομαστική αξία των 28,3 δις ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 12% του ΑΕΠ (πίνακας 2). Αυτό όμως που δεν είναι εμφανές, είναι πως το συγκεκριμένο ποσό δεν ισοδυναμεί με το σωρευτικό δημοσιονομικό βάρος του μεσοπρόθεσμου σχεδίου, το εισόδημα δηλαδή που προτίθεται να αποσπάσει ο κρατικός προϋπολογισμός από την πραγματική οικονομία την επόμενη πενταετία. Το σχέδιο στηρίζεται στην άρρητη υπόθεση πως κάθε παρέμβαση θα έχει μόνιμο χαρακτήρα, δηλαδή το ποσό που εισπράχθηκε ή εξοικονομήθηκε σε κάποιο έτος θα συνεχίσει να κάνει το ίδιο και για όλα τα επόμενα. Για να υπολογίσουμε το σωρευτικό δημοσιονομικό βάρος πάνω στην πραγματική οικονομία πρέπει να αθροίσουμε την επίπτωση των παρεμβάσεων, δηλαδή σε κάθε έτος να συμπεριλάβουμε και τα ποσά που ξεκίνησαν να εισπράττονται ή να εξοικονομούνται κατά τα προηγούμενα έτη. Όπως μπορεί να δει κανείς στον πίνακα 2, για το σύνολο της πενταετίας 2011-2015 το ύψος της προσαρμογής φτάνει τα 90,7 δις ή 37,7% του ΑΕΠ.

Αυτό το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό ισοδυναμεί σχεδόν με τη πληρωμή τόκων δημοσίου χρέους για την επόμενη πενταετία που θα φτάσει τα 97,8 δις, ή το 41% του ΑΕΠ όπως φαίνεται στον πίνακα 2. Προφανώς δεν είναι τυχαία αυτή η ισοδυναμία. Σκοπός του μεσοπρόθεσμου είναι να παράσχει ένα σενάριο αποκατάστασης της δημοσιονομικής τάξης, κάτι που ισοδυναμεί με την παροχή εγγυήσεων προς τους πιστωτές ότι θα πάρουν τα χρήματα που έχουν δανείσει. Με απλά λόγια το μεσοπρόθεσμο σχέδιο σκοπεύει μέσα στην επόμενη πενταετία να μεταβιβάσει από την πραγματική οικονομία στους πιστωτές σχεδόν 40% του ετήσιου εθνικού εισοδήματος.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2. ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ, ΣΩΡΕΥΤΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΒΑΡΟΣ  ΚΑΙ ΤΟΚΟΙ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ, ΔΙΣ ΕΥΡΩ ΚΑΙ %ΑΕΠ
	2011	2012	2013	2014	2015	2011-15
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ	6,5	6,8	5,2	5,5	4,3	28,3
%ΑΕΠ	2,9%	3,0%	2,2%	2,2%	1,7%	12,0%
ΣΩΡΕΥΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ	6,5	13,3	18,5	24,0	28,3	90,7
%ΑΕΠ	2,9%	5,8%	7,9%	9,9%	11,2%	37,7%
ΤΟΚΟΙ (ΜΕ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ)	16,0	16,9	19,5	22,0	23,4	97,8
%ΑΕΠ	7,1%	7,4%	8,3%	9,1%	9,3%	41,1%

Είναι εφικτό να πετύχει μια δημοσιονομική μεταβίβαση τέτοιας κλίμακας; Η μείζονα αβεβαιότητα είναι φυσικά πολιτική. Δύσκολα ένας σημερινός νόμος μπορεί να δεσμεύει τις μελλοντικές κυβερνήσεις στην άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής για την επόμενη πενταετία. Ειδικά στις συνθήκες της απόλυτης πολιτικής ρευστότητας που επικρατούν στο εσωτερικό είναι περισσότερο από προφανές πως καμιά εγγύηση δεν υπάρχει για την τήρηση του προγράμματος. Ο μοναδικός μηχανισμός πειθάρχησης προέρχεται από την τρόικα και την καταβολή των δόσεων του πακέτου διάσωσης. Όμως και σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν συνεχείς πολιτικές παλινωδίες, μεταβολές των σχεδιασμών και κυρίως αντικρουόμενα συμφέροντα αναφορικά με τη διαχείριση της κρίσης χρέους που αφήνουν ανοιχτά πολλά ενδεχόμενα.

Υπάρχουν όμως σοβαρές αβεβαιότητες και στις καθαρά μακροοικονομικές υποθέσεις. Μια οικονομία που έχει σχεδόν παραλύσει κάτω από το βάρος του δημοσίου χρέους καλείται να επωμιστεί ένα πρόσθετο κόστος περίπου ίσο με τους τόκους που πληρώνει. Ακόμα κι αν τα οικονομικά επιτελεία του μεσοπρόθεσμου μέλλοντος αποδειχθούν απροσδόκητα συνεπή στις προβλέψεις του σχεδίου, είναι παραπάνω από σίγουρο πως μια δημοσιονομική προσαρμογή τέτοιας κλίμακας δε θα αφήσει ανεπηρέαστη την πραγματική οικονομία. Δεν είναι λογικό να μειώνει κανείς την εγχώρια ζήτηση σε τέτοιο βαθμό και να περιμένει ότι η οικονομική δραστηριότητα θα συνεχίσει να εξελίσσεται σα να μη συνέβη τίποτα. Η υπόθεση της μοναδιαίας ελαστικότητας των φορολογικών εσόδων που περιγράφει η αιτιολογική έκθεση του σχεδίου, δείχνει να αγνοεί τους δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές και τις δευτερογενείς διαταραχές στην πραγματική οικονομία. Το σημαντικότερο ατόπημα του σχεδίου είναι η υπόθεση πως η εξέλιξη του ΑΕΠ θα παραμείνει ίδια είτε πραγματοποιηθούν οι παρεμβάσεις είτε όχι.

Η αίσθηση που αποπνέει το σχέδιο είναι πως η υλοποίησή του είναι εξαιρετικά αμφίβολη. Όμως, ο πραγματικός του στόχος δεν είναι τόσο να εφαρμοστεί μεσοπρόθεσμα όσο να ψηφιστεί βραχυπρόθεσμα. Εκεί θα εφαρμοστούν οι μισθολογικές περικοπές, η μείωση στις συντάξεις και τα εφάπαξ, η αναδρομική φορολόγηση, και άλλα «εύκολα» μέτρα ώστε να εισπράξουμε την επόμενη δόση για να πληρώσουμε την επόμενη δόση. Σε κάθε περίπτωση, το πιθανότερο είναι κάθε φορά που θα εκκρεμεί μία δόση να επαναλαμβάνεται η ίδια ιστορία και να έχουμε κι ένα νέο μεσοπρόθεσμο σχέδιο που θα εφαρμόζεται βραχυπρόθεσμα. Προφανώς, μια τέτοια διαδικασία είναι αδιέξοδη, ή, για να παραφράσουμε τον Κέινς, μεσοπρόθεσμα είμαστε χρεοκοπημένοι.