Η δημοσιονομική πολιτική είναι ο
κατεξοχήν μηχανισμός αναδιανομής του εθνικού εισοδήματος. Οι φόροι και
οι εισφορές αποσπούν εισόδημα από κάποιους, οι δημόσιες δαπάνες το
μεταβιβάζουν σε κάποιους άλλους και η διαφορά του πρώτου ποσού από το
δεύτερο γίνεται δανεισμός από κάποιους τρίτους.
Παρόλα αυτά η συζήτηση συνήθως επικεντρώνεται στη λογιστική πλευρά του
πράγματος, δηλαδή στο ύψος των εσόδων και των δαπανών που καθορίζουν το
πρόσημο και το μέγεθος του δημοσιονομικού αποτελέσματος. Έτσι
χαρακτηρίζουμε μια δημοσιονομική πολιτική επεκτατική ή περιοριστική
ανάλογα με το αν αυξάνει ή μειώνει το έλλειμμα, χωρίς ωστόσο να
πολυψάχνουμε τις αναδιανεμητικές επιπτώσεις. Με το ίδιο σκεπτικό,
θεωρούμε τη λιτότητα "κακό πράγμα", λες και το να ξοδεύεις λιγότερα και
να εισπράττεις περισσότερα είναι αρνητικό από τη φύση του. Αυτή η απλούστευση είναι εν μέρει δικαιολογημένη αφενός γιατί η
κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής επηρεάζει ευθέως την οικονομική
δραστηριότητα και αφετέρου γιατί είναι δύσκολο έως αδύνατο να μετρήσει
κανείς με ακρίβεια το κόστος και το όφελος επιμέρους ομάδων.
Παρότι λοιπόν σε φυσιολογικές συνθήκες μια κυβέρνηση της Αριστεράς θα
υιοθετούσε ένα γενναίο πρόγραμμα δημοσιονομικής επέκτασης, η σημερινή
κατάσταση δυσκολεύει τα πράγματα. Με δεδομένο τον αποκλεισμό της χώρας
από τις διεθνείς αγορές, μοναδική πηγή χρηματοδότησης του ελλείμματος
είναι ο δανεισμός από τους θεσμικούς φορείς της τρόικας στο πλαίσιο μιας
πολιτικής συμφωνίας που η κυβέρνηση της Αριστεράς προτίθεται να
καταγγείλει.
Αυτοί οι περιορισμοί αναγκάζουν την Αριστερά να σκεφτεί έξω από το
παραδοσιακό κεϋνσιανό σχήμα του τύπου "δημοσιονομική επέκταση,
μεγέθυνση, απασχόληση". Αντίθετα, πρέπει να αναζητήσει ρεαλιστική
διέξοδο εκμεταλλευόμενη τις αναδιανεμητικές επιπτώσεις της
δημοσιονομικής πολιτικής και συγκεκριμένα το γεγονός ότι υπάρχουν πολλοί
τρόποι να επιτευχθεί ένα δεδομένο λογιστικό αποτέλεσμα, που διαφέρουν
ριζικά όσον αφορά την κατανομή του βάρους και του οφέλους στον πληθυσμό.
Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι η κυβέρνηση της Αριστεράς, θέλοντας να
κερδίσει χρόνο, δηλαδή να κρατήσει ανοικτή τη χρηματοδότηση και την
τρόικα στο τραπέζι, κάνει έναν "ιστορικό συμβιβασμό" αποδεχόμενη την
αναγκαιότητα της δημοσιονομικής σταθεροποίησης. Ταυτόχρονα, καταγγέλλει
το Μνημόνιο ως μέσο επίτευξης αυτής της σταθεροποίησης και καταθέτει ένα
εναλλακτικό δημοσιονομικό πρόγραμμα που επιτυγχάνει παρόμοια λογιστικά
αποτελέσματα με άλλα μέσα. Έχει νόημα μια τέτοια αριστερή λιτότητα;
Υπάρχουν τρεις λόγοι που η απάντηση είναι καταφατική.
Πρώτον, παρότι δεν υπάρχουν εγγυήσεις για τη στάση της τρόικας, μια
τέτοια κίνηση μπορεί να τη βραχυκυκλώσει στερώντας τη δικαιολογία για
άμεση αποχώρηση και διακοπή της χρηματοδότησης. Ειδικά αν το εναλλακτικό
πρόγραμμα διαθέτει τεχνική επάρκεια και σοβαρή κοστολόγηση, θα είναι
εξαιρετικά δύσκολο να μην ληφθεί υπόψη από τον διεθνή παράγοντα.
Δεύτερον, η ανακατανομή θα λειτουργήσει επεκτατικά με έμμεσο τρόπο
αναδιανέμοντας εισόδημα από τα υψηλότερα εισοδήματα στα χαμηλότερα, που
έχουν μεγαλύτερη ροπή προς κατανάλωση. Με απλά λόγια, αν ένας φτωχός
βρεθεί με ένα χιλιάρικο παραπάνω στην τσέπη, θα το καταναλώσει χωρίς
δεύτερη σκέψη, ενώ ο πλούσιος που θα το χάσει είναι μάλλον απίθανο να
μειώσει την κατανάλωσή του ισόποσα. Για παράδειγμα η επιβολή υψηλών
φορολογικών συντελεστών σε εισοδήματα πάνω από κάποιο επίπεδο ή ένας
ειδικός φόρος σε μεγάλες κερδοφόρες επιχειρήσεις μπορούν να συνοδεύσουν
μια επαναφορά του αφορολόγητου. Μια τέτοια πολιτική μπορεί να αφήνει
αμετάβλητα τα έσοδα ή ακόμα και να τα αυξάνει ενισχύοντας ταυτόχρονα την
ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη.
Τρίτον και κυριότερο, ο έλεγχος του προϋπολογισμού δίνει την εξουσία
στο πολιτικό υποκείμενο που κυβερνάει να επιλέξει τους κερδισμένους και
τους χαμένους μιας δημοσιονομικής προσαρμογής. Πάνω σε αυτή την επιλογή
μπορεί να χτίσει κοινωνικές συμμαχίες και να διαμορφώσει φίλους και
εχθρούς που θα κρίνουν την πολιτική του επιβίωση. Ούτως ή άλλως, αυτό
κάνουν κατά κανόνα όλες οι κυβερνήσεις από καταβολής κοινοβουλευτικού
συστήματος. Αν η κυβέρνηση της Αριστεράς καταφέρει να κερδίσει τη στήριξη των
φτωχότερων τμημάτων του πληθυσμού και εξασφαλίσει τουλάχιστον προσωρινά
την ουδετερότητα της τρόικας, τότε έχει σοβαρές πιθανότητες να
αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τους βασικούς εχθρούς της, που δεν είναι
άλλοι από την εγχώρια οικονομική μαφία.
